Kök hücre bankacılığı: Geleceğin güvencesi mi?

Bebeklerinizi geleceğe hazırlayın: Kök hücre bankacılığı nedir?

Evet, bu başlık altında bilgi bombardımanına hazır olun! Kök hücre bankacılığı, bebeklerinizin sağlığını gelecekteki belirsizliklere karşı koruma altına almanın bir türüdür. Bu başlık altında, yeni ebeveynlere kök hücre bankacılığının ne olduğunu, nasıl işlediğini ve neden önemli olduğunu anlatarak bebeklerini gelecekteki sağlık risklerine karşı koruma konusunda bilgi verilebilir. 

Yeni okurlarımız için kök hücre nedir sorusunun cevabının üzerinden tekrar geçecek olursak kısaca vücudumuzun sihirli dokunuşları olan kök hücreler, vücudun farklı dokularına dönüşebilen ve kendini yenileyebilen özel hücrelerdir. İki ana türü vardır: embriyonik kök hücreler (embriyodan elde edilen) ve yetişkin kök hücreler (yetişkin dokulardan izole edilen).

Bu yazı, büyük kapsamda kök hücre bankacılığı ile akılda kalan soruları cevaplandırmak ve bu konuda meraklıları bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. 

Kök hücre bankacılığı: Bireylerin kendi kök hücrelerini dondurarak gelecekteki tıbbi ihtiyaçlar için saklama işlemidir. Bu işlem, genellikle doğumdan hemen sonra veya çeşitli yaşlarda gerçekleştirilebilir. Göbek kordonu, kemik iliği, yağ dokusu ve diş pulpası gibi çeşitli kaynaklardan elde edilen kök hücreleri uzun süreli saklamak için özel olarak tasarlanmış tesislerde dondurarak saklanır (1).  Bu sayede, gelecekte ihtiyaç duyulduğunda bu hücreler tıbbi tedaviler için kullanılabilir.

Gelin şimdi de kök hücre bankacılığından çıkan “süper kahraman” dokulara bir göz atalım.

• Göbek kordonu, doğumdan sonra plasentadan ayrılan ve zengin bir kök hücre kaynağı olan bir dokudur. Göbek kordonu kanı ve dokusu, kan hastalıkları, bağışıklık sistemi hastalıkları ve sinir sistemi hastalıkları gibi birçok hastalığın tedavisinde kullanılabilir (2).
• Kemik iliği, kemiklerin içinde bulunan ve kan hücrelerinin üretildiği bir dokudur. Kemik iliğinden elde edilen kök hücreler, lösemi ve talasemi (Akdeniz anemisi) gibi kan hastalıklarının tedavisinde kullanılır (3).
• Yağ dokusu, vücutta enerji depolama görevi gören bir dokudur. Yağ dokusundan elde edilen kök hücreler, kalp hastalıkları, diyabet ve yaraların iyileşmesi gibi birçok hastalığın tedavisinde kullanılabilir (4).
• Diş pulpası, dişin içinde bulunan ve dişin canlılığını sağlayan bir dokudur. Diş pulpasından elde edilen kök hücreler, sinir sistemi hastalıkları ve diş eti hastalıklarının tedavisinde kullanılabilir (5).

Kök hücreler, uygun bir şekilde saklandığında uzun yıllar boyunca canlılıklarını koruyabilir. Şu anda popüler olan dokular arasında genellikle kan ve diş pulpası yer alır. Ancak, içerisinde benimde çalışmalarımın yer aldığı yeni doğan sünnet derisinden elde edilen yüksek potansiyelli kök hücreler (6), yirminci yaş dişi diye adlandırdığımız ve çoğunlukla ortodontik sebeplerden dolayı çene cerrahları tarafından çekilen dişlerden elde edilen kök hücreler (7) ve estetik gibi birçok sebepten ameliyat edilen burun septal kıkırdaktan elde edilen kök hücreleri (8) de bu listeye eklenebilir. Bu dokuların genel özelliği atık doku materyal olması ve ek bir prosedür gerektirmemektedir. Özellikle ilerleyen teknolojiyle birlikte daha fazla dokunun potansiyel kaynak olabileceği düşünülmektedir.

Dünyada kök hücre bankacılığı ne durumda?

Dünya genelinde kök hücre bankacılığına önem veren ülkeleri inceleyecek olursak ilk sırada Amerika Birleşik Devletleri gelir. 

1. ABD’de çok sayıda özel ve kamuya açık kök hücre bankası bulunuyor. Tam sayı bilinmemekle birlikte, 200’den fazla kök hücre bankası olduğu tahmin ediliyor. Bu bankaların çoğu özel sektöre aittir ve göbek kordonu kanı gibi aile kök hücrelerini saklar. 
2. Almanya’da da yaklaşık 40 kök hücre bankası bulunuyor. Kök hücre bankacılığı devlet tarafından düzenlenir ve saklanan kök hücrelerin kalitesi sıkı bir şekilde kontrol edilir.
3. Fransa’da da kök hücre bankacılığı oldukça yaygın ve yaklaşık 30 kök hücre bankası bulunuyor. Fransa’da hem özel hem de kamuya açık kök hücre bankaları yer alıyor. 
4. İngiltere’de de çok sayıda kök hücre bankası bulunur ve yaklaşık 20 kök hücre bankası yer alır. İngiltere’de kök hücre bankacılığı devlet tarafından düzenlenir ve saklanan kök hücrelerin kalitesi sıkı bir şekilde kontrol edilir.
5. Çin’de de kök hücre bankacılığı oldukça yaygın. Kesin sayı bilinmemekle birlikte, 100’den fazla kök hücre bankası olduğu tahmin ediliyor. Çin’de hem özel hem de kamuya açık kök hücre bankaları bulunur.

Kök hücre bankacılığı yapan kurumların uluslararası standartlara uygun olması önemlidir. Bu kurumlar genellikle uzman kadroları, uygun tesisleri, izleme sistemlerini ve sıkı kalite kontrol standartlarını sağlamalıdır.

Türkiye’de kök hücre bankacılığı nasıl yapılır?

Evet, şimdi geldik asıl meseleye. Türkiye’de yaklaşık 10 tane aile kök hücre bankası ve 3 tane kamu kök hücre bankası bulunmaktadır. Türkiye’de kök hücre bankacılığı Sağlık Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir. Aile kök hücre bankaları, Sağlık Bakanlığı’ndan izin almak ve belirli standartlara uymak zorundadır. Kamu kök hücre bankaları ise doğrudan Sağlık Bakanlığı tarafından işletilmektedir.

1. Aile Kök Hücre Bankacılığında ailenin bebeğinin göbek kordonundan veya aile bireylerinin kemik iliğinden alınan kök hücreler özel bankalarda saklanır. Bu bankalar özel sektöre aittir ve ücret karşılığında hizmet vermektedir.
2. Kamu Kök Hücre Bankacılığında ise gönüllü kişilerden alınan kemik iliği kök hücreleri kamuya ait bankalarda saklanır. Bu bankalar Sağlık Bakanlığı’na bağlıdır ve ücretsiz hizmet vermektedir.

*Bankacılık hizmeti alan birey ve ailelerin kafalarındaki sorulardan bir tanesi de: Hücreler nasıl korunur ve bu canlılık kriterleri neye göre belirleniyor? Bu sorunun cevabını şu şekilde açıklayabiliriz: Hücreler, genellikle sıvı azot içeren özel kaplarda dondurularak saklanır. Canlılık ve sağlık durumu, düzenli olarak yapılan laboratuvar testleri ile kontrol edilir. Hücre sayımı, bölünme yetenekleri ve genetik stabilite gibi parametreler izlenir.

Kök hücre bankacılığı: Herkes için mi?

Kök hücre bankacılığı, genetik hastalıkların tedavisinde, organ nakillerinde ve diğer ciddi sağlık sorunlarında potansiyel bir çözüm sunabilir. Ancak, bireylerin kişisel tercihleri ve sağlık geçmişleri göz önünde bulundurularak değerlendirilmelidir.

Geleceğin sağlık sigortası

Kök hücre bankacılığı, gelecekteki hastalıklara karşı potansiyel bir güvence sağlayabilir. Ancak, herkesin bu hizmeti kullanması gerekli değildir. Risk faktörleri ve genetik geçmiş, bu kararı etkileyen önemli faktörlerdir.

Ek olarak kök hücre bankacılığı, Türkiye’de hala gelişmekte olan bir alandır. Kök hücre tedavilerinin potansiyel faydaları ve riskleri hala araştırılmaktadır. Kök hücre bankacılığı işleminin maliyeti bankaya göre değişmektedir. 

Kök hücre bankacılığı ile ilgili doğru bilinen yanlışlar!

Evet, şimdi geldik asıl meseleye yani kök hücre bankacılığı ile ilgili doğru bilinen yanlışlara:

“Herkes kök hücre bankacılığı yaptırmalıdır”: Doğru değil! Kök hücre bankacılığı, bireyin kişisel tercihlerine, sağlık geçmişine ve aile planlamasına bağlı olarak değerlendirilmeli. Herkesin ihtiyaçları farklıdır.

“Kök hücre bankacılığı sadece embriyonik kök hücreleriyle yapılır”: Yanlış! Kök hücre bankacılığı genellikle yetişkin kök hücreleriyle yapılır. Embriyonik kök hücre bankacılığı etik ve hukuki sorunlara yol açabilir ve genellikle kullanılmamaktadır.

“Kök hücre bankacılığı sadece çocuklar için uygundur”: Doğru değil! Kök hücreler, yaşlı bireyler dahil herkes için potansiyel bir kaynak olabilir. Yaş ilerledikçe, kök hücrelerin kalitesi de önemli olabilir.

“Kök hücre bankacılığı her türlü hastalığı tedavi eder”: Yanlış! Kök hücrelerin tüm hastalıkları tedavi edebileceği iddiası doğru değildir. Bazı durumlarda kullanılabilecek potansiyeli olsa da bu yöntem her türlü hastalığın kesin tedavisi değildir.

“Kök hücre bankacılığı tamamen güvenlidir”: Yanlış! Her medikal prosedürde olduğu gibi, kök hücre bankacılığı da risk içerebilir. Bu süreçle ilgili potansiyel riskler ve olası komplikasyonlar hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir.

“Kök hücreler sınırsız sayıda organı oluşturabilir”: Yanlış! Kök hücrelerin organları sınırsız bir şekilde oluşturma kapasitesi yoktur. Bu süreç, hala araştırma aşamasında olan karmaşık bir alandır.

“Kök hücre bankacılığı pahalı ve ulaşılamazdır”: Yanlış! Kök hücre bankacılığı maliyetli olabilir, ancak birçok kuruluş ödeme planları ve finansal destek seçenekleri sunmaktadır. Ayrıca, bazı bankalar kampanya ve promosyonlar düzenleyerek maliyetleri azaltabilir.

“Kök hücre bankacılığı her türlü genetik hastalığı engelleyebilir”: Yanlış! Kök hücre bankacılığı genetik hastalıkları tamamen ortadan kaldırmaz. Ancak, bazı durumlarda bu hastalıkların tedavisine yardımcı olabilir.

Bu yanlış anlamaların düzeltilmesi, kök hücre bankacılığına dair daha gerçekçi bir bakış açısı sunabilir ve bireylerin bilinçli kararlar almalarına yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, kök hücre bankacılığı, bilimsel ve tıbbi ilerlemelerle birlikte gelecekteki sağlık sorunlarına karşı bir sigorta olarak düşünülebilir. Ancak, bu kararı verirken bireylerin kişisel durumlarını ve ihtiyaçlarını dikkate almaları önemlidir. Unutmayın, sağlığınıza dair bilinçli ve bilgili kararlar, gelecekte size büyük avantajlar sağlayabilir.

Referanslar

• Thirumala, S., Goebel, W. S., & Woods, E. J. (2009). Clinical grade adult stem cell banking. Organogenesis, 5(3), 143-154.
• Butler, M. G., & Menitove, J. E. (2011). Umbilical cord blood banking: an update. Journal of assisted reproduction and genetics, 28, 669-676.
• Carnevale, G., Pisciotta, A., Riccio, M., De Biasi, S., Gibellini, L., Ferrari, A., … & de Pol, A. (2016). Optimized cryopreservation and banking of human bone-marrow fragments and stem cells. Biopreservation and Biobanking, 14(2), 138-148.
• Choudhery, M. S., Mahmood, R., & Harris, D. T. (2022). Stem cell banking of adipose tissue. Current Stem Cell Reports, 8(4), 174-183.
• Khaseb, S., Orooji, M., Pour, M. G., Safavi, S. M., Eghbal, M. J., & Rezai Rad, M. (2021). Dental stem cell banking: Techniques and protocols. Cell Biology International, 45(9), 1851-1865.
• Esteban-Vives, R., Ziembicki, J., Sun Choi, M., Thompson, R. L., Schmelzer, E., & Gerlach, J. C. (2019). Isolation and characterization of a human fetal mesenchymal stem cell population: exploring the potential for cell banking in wound healing therapies. Cell transplantation, 28(11), 1404-1419.
• Newaskar, V. (2013). Banking stem cells isolated from tooth germ of human third molar: A literature review. Clinical Dentistry (0974-3979), 7(5).
• Bagher, Z., Asgari, N., Bozorgmehr, P., Kamrava, S. K., Alizadeh, R., & Seifalian, A. (2020). Will tissue-engineering strategies bring new hope for the reconstruction of nasal septal cartilage?. Current Stem Cell Research & Therapy, 15(2), 144-154.