“Mikrobiyom” ve “mikrobiyota” terimleri sık sık birbirinin yerine kullanılsa da mikrobiyal araştırma ve sağlık bağlamında farklı anlamlara sahiptir. Bu terimleri anlamak, vücudumuzda yaşayan, sağlığımızda ve hastalıklarımızda önemli roller oynayan mikroorganizmaların karmaşık dünyasını kavramak için çok önemli.
Mikrobiyota nedir?
“Mikrobiyota” terimi, belirli bir ortam veya habitat içinde yaşayan mikroorganizmalar topluluğunu ifade eder. Bu, bakterileri, mantarları, virüsleri ve arkeaları içerir. *Arkealar, mikroskobik organizmaların bir türüdür ve bakterilere benzerler, ancak farklı genetik yapıları ve yaşam ortamları vardır. Genellikle aşırı koşullarda yaşayan arkealar, bilim insanları için evrimsel ve ekolojik açıdan önemli bir araştırma konusudur. İnsan vücudundaysa mikrobiyota cildimizde, ağzımızda, bağırsaklarımızda ve vücudumuzun diğer bölümlerinde yaşayan trilyonlarca mikroorganizmayı kapsar. Bu ortamların her biri orada yaşamaya uyum sağlamış benzersiz mikroplar topluluğuna ev sahipliği yapar, bağırsak mikrobiyotası insan sağlığı üzerindeki önemli etkisi nedeniyle en geniş ve en çok çalışılanıdır.
Mikrobiyotayı, vücudumuzda yer alan ekosistem olarak tanımlayabiliriz. Vücudumuzda tam 18 ayrı noktada mikrobiyota yer alır. Tabii bu bakteri yoğunluğunun en fazla olduğu yer, bağırsaklarımızdır.
Mikrobiyom nedir?
“Mikrobiyom” terimi, insan vücudunda -içinde ve cilt yüzeyinde- yaşayan mikropların (bakteriler, mantarlar, virüsler ve arkealar) kolektif genomlarını yani toplu genetik bilgisini ifade eder. Başka bir deyişle mikrobiyotanın kendi içinde bulundurduğu genetik materyale mikrobiyom denir. Bu terim sadece mikroorganizmaları değil, aynı zamanda onların genlerini, proteinlerini, metabolitlerini ve birbirleriyle olan etkileşimlerini ve konak organizmayla olan etkileşimlerini de içerir. *Biyolojide kendinden daha küçük canlıları vücudunda barındıran canlılara “konak” denir.
İnsan mikrobiyomu, insan sağlığı için temel işlevler gerçekleştiren karmaşık bir ekosistemdir. Bu işlevler arasında sindirime yardımcı olma, vitamin sentezi, patojenlere karşı koruma ve bağışıklık sistemini düzenleme bulunur.
Temel farklar ve etkileşim
Mikrobiyota: Belirli mikroorganizma türleri ve topluluklarına odaklanır ve bu ortamdaki gerçek organizmaları, yani kimin orada olduğunu inceler.
Mikrobiyom: Daha geniş bir kapsamı ifade eder, bu mikroorganizmaların genetik materyalini ve sonuçta ne yaptıklarını içerir. Sağlık ve hastalığa nasıl katkıda bulunduklarına dair bir bilgi sağlar.
Etkileşim: Hem mikrobiyota hem de mikrobiyom, insanlar ve onların yerleşik mikroorganizmaları arasındaki karmaşık etkileşimleri anlamak için hayati öneme sahiptir. Bu alanlardaki araştırmalar, bu mikrobiyal toplulukların sindirim, bağışıklık, zihinsel sağlık ve hatta hastalıkların gelişimi üzerindeki kritik rolü hakkındaki bilgimizi genişletmiş ve gelecekte mikrobiyom odaklı terapiler için potansiyeli vurgulamıştır. “Mikrobiyota” ve “mikrobiyom” terimleri, insan vücudundaki en büyük ve en çeşitli mikroorganizma popülasyonuna ev sahipliği yapan bağırsak söz konusu olduğunda daha da büyük bir önem taşır.
Besinlerin sindirilmesi, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi ve çeşitli vitaminlerin üretiminden mikrobiyomlar sorumludur. Bunun yanı sıra inflamasyonların (iltihaplanma) önlenmesinde, olması gereken kilonun korunmasında, beyinsel görevlerin sürdürülebilirliğinde ve çok sayıda farklı görevde, mikrobiyota rol alır.
Gastrointestinal yol içindeki bu karmaşık bakteri, mantar, virüs ve arkea topluluğu sıklıkla bağırsak mikrobiyotası veya bağırsak mikrobiyomu olarak adlandırılır. Bağırsak ile mikrobiyotası/mikrobiyomu arasındaki ilişki, insan sağlığı ve hastalığı hakkında birçok yönü anlamak için kritik öneme sahiptir. İşte bağırsak mikrobiyotası ve mikrobiyomunun nasıl iç içe geçtiği ve sağlık üzerindeki etkisi:
“Bağırsak bakterileri, çeşitli vücut fonksiyonları için hayati önem taşıyan K vitamini ve bazı B vitaminleri de dahil olmak üzere belirli vitaminlerin sentezlenmesinde önemli rol oynar.”
Bağırsak mikrobiyotasının işlevleri
Sindirim ve beslenme: Bağırsak mikrobiyotası, insan vücudunun kendi başına sindiremediği karmaşık karbonhidratlar, lifler ve proteinleri parçalamada yardımcı olur. Bu süreç, kısa zincirli yağ asitlerini (SCFA’lar) ve kolon hücrelerine enerji sağlamak ve metabolizmayı düzenlemek gibi sağlık için gerekli olan diğer metabolitleri üretir.
Bağışıklık sistemi düzenlenmesi: Bağırsak mikrobiyotası, bağışıklık sisteminin gelişiminde ve işlevinde çok önemli bir rol oynar. Bağışıklık sistemini zararsız ve zararlı patojenleri ayırt edecek şekilde eğitir, böylece bağışıklık toleransına ve patojenlere karşı savunmaya katkıda bulunur.
Bariyer etkisi: Sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotası, patojenlerin istilasını ve zararlı bakterilerin aşırı büyümesini engelleyen bir koruyucu bariyer oluşturur. Bu, besin maddeleri ve alan için rekabet ederek ve antimikrobiyal maddeler üreterek gerçekleşir.
Vitamin sentezi: Bağırsak bakterileri, çeşitli vücut fonksiyonları için hayati önem taşıyan K vitamini ve bazı B vitaminleri de dahil olmak üzere belirli vitaminlerin sentezlenmesinde önemli rol oynar.
Bağırsak mikrobiyomu ve sağlık
Bağırsak mikrobiyomunun bileşimi ve çeşitliliği genel sağlık için çok önemlidir. Bağırsak mikrobiyotasındaki dengesizlikler (disbiyoz) bir dizi hastalıkla ilişkilendirilmiştir, bunlar arasında:
Sindirim bozuklukları: İnflamatuar bağırsak hastalığı (IBD), irritabl bağırsak sendromu (IBS) ve çölyak hastalığı gibi durumlar bağırsak mikrobiyotasındaki değişikliklerle ilişkilendirilmiştir.
Metabolik bozukluklar: Disbiyoz; obezite, tip 2 diyabet ve metabolik sendromla bağlantılıdır, vücudun şeker-yağ metabolizmasını düzenleme yeteneğini etkiler. *Bağırsaklarda bulunan ve vücut açısından faydalı olan pek çok mantar, bakteri ve virüsün arasına zararlı mikropların karışması ile birlikte bağırsaklardaki denge bozulabilir. İşte bağırsaklarda meydana gelen bu durum da disbiyozis olarak adlandırılır.
Otoimmün hastalıklar: Otoimmün hastalıklar, vücudun bağışıklık sisteminin neden olduğu rahatsızlıklardır. Bağırsak mikrobiyotasının bağışıklık sistemi düzenlenmesindeki rolü, dengesizliklerin tip 1 diyabet ve romatoid artrit gibi otoimmün koşulları etkileyebileceği anlamına gelir. *Romatoid artrit, eklem iltihabının sık görülen formudur, eklem hattı kalınlaşır ve eklemde ısı artışı, şişme ve ağrıya sebep olur. Kronik bir hastalıktır.
Mental sağlık: Bağırsak-beyin ekseni aracılığıyla, bağırsak mikrobiyotası beyin fonksiyonunu ve davranışını etkileyebilir ve bu da depresyon, anksiyete ve otizm spektrum bozukluğu gibi mental sağlık durumlarını etkileyebilir.
Sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotası nasıl korunur?
Sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotasının korunması sağlığımız için çok önemli.
Beslenme önemli bir rol oynar: Lif, meyve, sebze ve fermente edilmiş gıdalar açısından zengin bir diyet, bağırsak sağlığını destekler.
Diğer faktörler: Düzenli egzersiz, yeterli uyku, stres yönetimi ve gereksiz yere antibiyotik almaktan kaçınma gibi diğer yaşam tarzı faktörleri de sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotasına katkıda bulunur.
Kapsamlı yaklaşım: Bağırsak mikrobiyotası ve mikrobiyomu, sindirim, bağışıklık, metabolizma ve hatta zihinsel sağlık dahil olmak üzere bağırsak ve genel sağlıkla iç içe geçmiş durumdadır.
Yaşam tarzı ve beslenme seçimleri yoluyla sağlıklı bir bağırsak mikrobiyotasına sahip olmak, genel sağlığımız artırmak için hayati öneme sahiptir.
